2011
Fashionable, dandys, elegant. Moda męska w XIX i na początku XX wieku w czasopismach ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie
Wystawa czynna od 24 marca do 19 maja 2011 r.
Krynoliny, turniury, hafty, falbanki, koronki, atłasy, pekiny, kaszmiry, aksamity – bujność form, bogactwo barw i deseni. Kobiety XIX stulecia żyły, aby się ubierać, a swoim wyglądem i strojami wzbudzać zachwyt, zazdrość rywalek i zainteresowanie mężczyzn. A mężczyzna? Jak wyglądał elegancki pan w dawnych czasach? Barwny, obfity strój kobiecy przesłaniał skromne formy męskiego ubioru. Czytając „Lalkę” Prusa, czy inne powieści pozytywistyczne możemy wyobrazić sobie panów we frakach, surdutach, paltotach. Ale przecież moda męska była o wiele bogatsza. Mężczyźni nosili algierki, bekiesze, burnusy, talmy. W zaciszu domowym przebierali się w robdeszany, czyli piękne kolorowe szlafroki o orientalnych barwach.
To prawda, że dziewiętnastowieczna moda męska nie tworzyła już tak spektakularnych form ubiorów, jak w wiekach poprzednich. Zmieniające się warunki i sposoby życia, rozwój techniczny, przemiany polityczne, społeczne i gospodarcze – wszystkie te czynniki wpływały na męską modę i jej ewolucję w kierunku standaryzowania i ograniczania przepisami etykiety. Ta nieodległa przecież epoka jest już dziś niemal nieznana.
Moda jest zwierciadłem otaczającego świata – obrazuje aktualne potrzeby i upodobania. A o wszystkim, co aktualne, donosi prasa. Dlatego najlepszym źródłem do poznania XIX-wiecznej mody męskiej są czasopisma. Ryciny oraz opisy strojów publikowane w prasie polskiej i zagranicznej znajdujące się w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie stały się podstawowym źródłem do stworzenia wystawy. Pozwoliły poznać niektóre aspekty XIX-wiecznego świata – nie tylko wygląd męskich ubiorów, ale także otoczenie oraz używany wówczas język.
Wystawa pokazuje rodzaje strojów noszonych przez mężczyzn w XIX wieku oraz historię ubioru męskiego w tym okresie – od wpływów anglomanii, wykształcenia się typowego ubioru męskiego pod wpływem angielskiego stroju do jazdy konnej, po garnitur i smoking. Zmiany form, krojów oraz kolorystyki ubioru męskiego w XIX stuleciu pokazują plansze „Kronika wieku”, a różnorodne typy męskich ubiorów zestawiono "na sposób dykcyonarza".
Wygląd eleganckiego mężczyzny kształtowało kilka czynników. Ubiór dopełniały, zgodne z wymogami dobrego smaku i etykiety detale garderoby, jak kołnierzyki, gorsy, mankiety; obowiązkowe akcesoria dodatkowe – kapelusz, rękawiczki, laseczka; stosowne elementy dekoracyjne stroju – szpilki, zapinki, guziki oraz odpowiednia fryzura i zadbana cera. Dodatki do ubiorów pokazane zostały w kolejnej części ekspozycji. Elegancki mężczyzna dbał bardzo o swój wygląd – dandysi poświęcali wiele godzin na przygotowanie się do wyjścia. Dandyzm był filozofią życia, był zjawiskiem z dziedziny mody i obyczaju, a najsławniejszym dandysem pierwszej połowy XIX w. był George Bryan Brummel.
Krawiectwu i rynkowi mody oraz reklamie poświęcona jest kolejna część prezentacji, gdzie zobaczyć można przykłady reklam magazynów i zakładów krawieckich z XIX w., głównie z Warszawy i Krakowa.
Również modzie chłopięcej poświęcona została jedna z części ekspozycji – różne stylistyki ubrań chłopięcych (styl szkocki, marynarski) oraz zwyczaj ubierania chłopców do 5-6 roku życia w sukienki lub spódniczki wzbudzają u współczesnego widza niemałe zainteresowanie.
Osobna plansza przypomina bardzo istotne zjawisko kulturowe – odrodzenie stroju polskiego, czyli kontusza i żupana, który w XIX w. stał się symbolem patriotyzmu.
Wystawę dopełniają cztery plansze z „Kroniką roku 1845 r.” zaczerpniętą z „Dziennika Mód Paryskich”, który był wyjątkowym czasopismem na tle ówcześnie wydawanych w Polsce. „Dziennik Mód Paryskich” wychodził we Lwowie, wydawał go krawiec-patriota Tomasz Kulczycki, który sam projektował ubiory, w tym mundur Gwardii Narodowej w 1848 r.
"Fashionable, dandys, elegant..." gościł już w Bibliotece Jagiellońskiej oraz Miejskich Ośrodkach Kultury w Olsztynie i Józefowie oraz w Muzeum Uniwersytetu w Rzeszowie.
Łódzką ekspozycję uzupełniają kostiumy wypożyczone z Teatru Muzycznego w Łodzi, zaprojektowane i wykonane na wzór XIX-wiecznych strojów.
Lilianna Nalewajska – autorka wystawy i scenariusza
Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie,
Oddział Udostępniania i Informacji Naukowej.