Centralne Muzeum Włókiennictwa

Sztuka ludowa regionu rawskiego

Wystawa czynna od 22 lipca do 2 października 2011 r.

"Sztuka ludowa regionu rawskiego" jest drugą po "Tkaninie dekoracyjnej i ceramice regionu łowickiego" (2008) wystawą poświęconą rzemiosłu i sztuce ludowej województwa łódzkiego, prezentowaną w Centralnym Muzeum Włókiennictwa w Łodzi. Została ona zorganizowana w oparciu o zbiory działu etnograficznego Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim im. Antoniego hr. Ostrowskiego, z których wybrano reprezentatywne dla tego terenu zespoły eksponatów z dziedziny rzemiosła i sztuki ludowej. Na wystawie zobaczyć można: tkaninę dekoracyjną i ubraniową z charakterystycznym strojem odświętnym, rzeźbę, garncarstwo i wycinankę. Wszystkie obiekty pochodzą z XX wieku.

Tkanina użytkowa w Rawskiem (zarówno dekoracyjna jak i ubraniowa) reprezentuje tzw. „styl polski” czyli jest lniano – wełnianym pasiakiem o powtarzającym się charakterystycznym tle, początkowo czerwonym, potem cynobrowym, pąsowym i w końcu pomarańczowym, przedzielonym wiązkami wielobarwnych prążków różnej szerokości o kompozycji symetrycznej lub asymetrycznej. Z czasem w tkaninie wprowadzono dodatkowy element zdobniczy w postaci geometrycznych wzorów kostkowych, zwanych „bąckami”.lub „kuloskami”, wykonany specjalną techniką tkacką – tkaniem „przez deskę” oraz wielonicielnicowe tkaniny dekoracyjne, które nazwano ”kilimami w koziełki”.

Ornament pasowy posiadają także chodniki zwane „szmaciakami” o lnianej osnowie i wątku z pakuł lub pociętych fragmentów tkanin oraz tkaniny parciane przeznaczone na fartuchy, derki i nakrycia, używane do lat 60. XX wieku.

Region rawski to nie tylko pasiaki, ale również kraty, które dominowały w tkaninie dekoracyjnej, służącej do przykrywania łóżek.

Szczególnie dekoracyjny wystrój nadaje tkaniną haft ludowy, który znalazł główne zastosowanie w stroju odświętnym. Charakterystyczny dla tych terenów jest kolorowy haft liczony (krzyżykowy i płaski) o motywach geometrycznych lub zgeometryzowanych formach roślinnych. Na wystawie pokazujemy strój kobiecy i męski z Rzeczycy i strój dziecięcy z Zakościela z lat 30. XX wieku oraz dwa stroje kobiece z lat 50. i 60. XX wieku.

Zupełnie wyjątkową pozycję w sztuce ludowej zajmuje rzeźba, zarówno ze względu na wartość artystyczną dzieł jak i jej znaczenie w kulturze duchowej i tradycji polskiej wsi.

Na wystawie prezentujemy prace jedynego w Rawskiem ludowego rzeźbiarza – Mieczysława Żeglińskiego z Rylska Dużego. Wśród rzeźby sakralnej pokazujemy m.in. takie typy ikonograficzne jak: Pieta, św. Rodzina, Madonna z Dzieciątkiem, Adam i Ewa. W rzeźbie o tematyce świeckiej dominują typy ludzkie obrazujące życie codzienne wsi. Są to m.in.: prząśniczka, dziewczynka wypasająca owce, grajkowie. Większość tych rzeźb jest polichromowana.

Na szczególną uwagę w ludowej sztuce użytkowej zasługuje garncarstwo. Na wystawie można zobaczyć naczynia gliniane toczone, na ręcznym warsztacie garncarskim zwanym „kołem”, przez Edwarda Arkuszyńskiego i Jana Kaczmarka z ośrodka w Tomaszowie Mazowieckim, który funkcjonował do lat 80. XX wieku. Jan Kaczmarek tworzył dzbanki i dwojaki malowane i glazurowane (biały wzór na brązowym tle) o ornamentyce geometrycznej – poziome linie faliste z kropkami w ich zakolach oraz linie proste obiegające brzusiec – oraz roślinnej w układzie horyzontalnym. Edward Arkuszyński, natomiast, w zdobnictwie swoich dzbanków posłużył się rytem wykonanym z pojedynczych, pionowych kresek w kolorze zielonym na brązowym tle. Część dzbanków jest w różnych odmianach brązu, z podwójnymi liniami poziomymi umieszczonymi na brzuścu.

Ważną część wystawy z dziedziny plastyki ludowej stanowią wycinanki występujące na tym terenie do lat 80. XX wieku. Wycinanki o mniej lub bardziej rozbudowanej płaskiej kompozycji rytmicznej, skontrastowane są zwykle z barwą ściany. Wycinano je ręcznie nożycami do strzyżenia owiec z glansowanego papieru. Charakterystyczne dla regionu rawskiego „rózgi”, „kółka”, „kwadraty” i pasowe „laleczki” wykonało 11 twórców ludowych z Zakościela, Królowej Woli i Rzeczycy.

Wszystkie zaprezentowane eksponaty są świadectwem tradycyjnej sztuki ludowej regionu rawskiego, która odeszła wraz z twórcami uprawiającymi te niegdyś charakterystyczne dyscypliny i jedynie muzealne obiekty dają możliwość ich poznania i przypomnienia.

Jolanta Piwońska
Centralne Muzeum Włókiennictwa

Wiesława Bogurat
Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim im. Antoniego hr. Ostrowskiego

Fot. L. Andrzejewski