Centralne Muzeum Włókiennictwa

Pasiak – polski styl wzornictwa ludowego

Wystawa czynna od 03 kwietnia 2012 do 04 listopada 2012 r.

Wystawa jest kolejną z cyklu poświęconego muzealnej kolekcji etnograficznej i została przygotowana w oparciu o zbiory Działu Tkaniny Ludowej.
Jej założeniem jest prezentacja ludowej tkaniny samodziałowej o wzorze pasów – tzw. „pasiaka” – uznawanej za najbardziej tradycyjną i typową dla polskiego tkactwa ludowego. Jednocześnie pokazanie ewolucji „pasiaka” – od tkaniny głęboko zakorzenionej w tradycji regionu, wyróżnika tożsamości regionalnej, po realizacje twórców ludowych działających w ramach spółdzielni Cepelii lub tworzących okazjonalnie na konkursy sztuki ludowej. Z dość bogatej kolekcji prezentujemy obiekty najcenniejsze poznawczo i artystycznie. Są to zarówno tkaniny dekoracyjno-użytkowe (kilimy, nakrycia na łóżka, chodniki), jak i elementy ludowego stroju, głównie kobiecego. Ekspozycję uzupełniliśmy – bo wydawało się to konieczne ze względów poznawczych – o brakujące w naszej kolekcji męskie stroje – ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi.

Zaprezentowane na wystawie eksponaty podzielono na grupy tematyczne, z uwzględnieniem przynależności regionalnej. Najliczniej reprezentowane są tkaniny i stroje z terenu środkowej i wschodniej Polski (region łowicki, opoczyński, piotrkowski, rawski, sieradzki, Podlasie i Lubelszczyzna). Większość z nich pochodzi z I połowy XX wieku. „Pasiaki”, znane i wytwarzane w Polsce na ręcznych krosnach już od XI wieku, występowały na znacznym obszarze, obejmującym szeroki pas środkowej części Polski – od Wielkopolski po Podlasie. Z czasem ich zasięg występowania znacznie się rozszerzył. Wzory pasowe stosowane były w tkaninach dekoracyjno-użytkowych i odzieżowych. Tkaniny te wciąż zmieniały swą kolorystykę. Początkowo były bardzo skromne, dwu- lub trzykolorowe (dominowała biel, czerń i czerwień) o wąskich paskach. Pod koniec XIX wieku – na skutek upowszechnienia się barwników syntetycznych - zostały wzbogacone przez różne odcienie różu, bordo, fioletu, błękitu, zieleni, żółci, oranżu i brązu. Największe bogactwo i zróżnicowanie kolorystyczne można spotkać w tkaninach łowickich okresu międzywojennego, gdzie dla uzyskania układów „tęczowych” wykorzystywano po kilka odcieni tego samego koloru.

Ornament pasiaka budowany jest wielobarwnymi wątkami, o typowej dla danego regionu kolorystyce oraz charakterystycznej sekwencji i repetycji pasów, o zróżnicowanej szerokości; podrzędne znaczenie osnowy wynika z zastosowania w tkaninie odmiany splotu płóciennego – rypsu wątkowego. Splot ten charakteryzuje się tak gęstym „nabiciem” wątku, że zakrywa on całkowicie osnowę. Początkowo wąskie, pojedyncze paski, z czasem rozrosły się w wiązki wielobarwnych prążków o kompozycji symetrycznej lub asymetrycznej, często rozdzielonych szerszymi pasami jednolitego tła. Czasami w szersze pasy wprowadzano dodatkowe motywy zdobnicze w postaci geometrycznych wzorów kostkowych, uzyskanych techniką przetykania lub tkania „przez deskę” („bącki”, „kuloski’ czy „koziołki” charakterystyczne zwłaszcza dla regionu rawsko-opoczyńskiego). Ten rodzaj tkanin ozdabiany był często – wzdłuż jednej, dłuższej krawędzi prostokąta – wielobarwną, wełnianą koronką szydełkową z zębami i pomponami, tzw. „obróbką”.

Pokazane przykłady tkanin mimo różnic regionalnych wykazują pewne cechy wspólne: powszechność motywów i układów pasowych, często pojawiająca się tzw. „długa moda”, czyli nie kończące się raporty oraz bogactwo barw. Mamy nadzieję, że wystawa stanie się źródłem świadczącym o bogactwie artystycznym tkanin ludowych i będzie zachętą do inspiracji dla współczesnego wzornictwa. Na podkreślenie zasługuje interesujący sposób aranżacji wystawy. Wszystkie elementy konstrukcyjne, łącznie z manekinami oraz rekonstrukcją izby wiejskiej i kościółka, zostały wykonane z tektury, która stanowi doskonałe tło dla prezentowanych tkanin i strojów. Jest to dodatkowy walor estetyczny ekspozycji.

st. kustosz Lidia Zganiacz

Komisarz: st. kustosz Lidia Zganiacz
Aranżacja plastyczna: artysta plastyk Franciszek Kłak