Centralne Muzeum Włókiennictwa

Sztuka balijska

Wystawa pt. „Sztuka balijska” jest ekspozycją składającą się z obiektów pochodzących ze zbiorów polskiego kolekcjonera Krzysztofa Musiała a udostępnionych przez Galerię Miejską bwa w Bydgoszczy. Na wystawie prezentujemy około 200 eksponatów z dziedziny malarstwa, rzeźby i tkaniny unikatowej z indonezyjskiej wyspy Bali, zarówno tych dawnych jak i współczesnych. Nasi goście mają rzadką okazję podziwiania fascynującej sztuki Bali wywodzącej się z innego kręgu kulturowego niż europejski.

Sztuka balijska łączy w sobie tradycyjną twórczość rodzimą, wpływy indyjskie, które dotarły do niej wraz z buddyzmem i hinduizmem oraz inspirację sztuką chińską przybyłą do Azji południowo – wschodniej wraz z ceramiką Kraju Środka oraz związaną z samą już działalnością chińskich rzemieślników na wyspie. Jest ona ściśle podporządkowana praktykom religijnym tradycyjnej miejscowej społeczności i ozdobą wielu świątyń podczas dorocznych ceremonii.

Na wystawie zobaczymy ponad 100 obrazów. Część z nich wywodzi się z tzw. nurtu malarstwa klasycznego pochodzącego z Kamasan w rejencji Klungkung, we wschodniej Bali, który był centrum tej sztuki w okresie od XVI – XX wieku. Oprócz prac przygotowanych do wystroju pałaców królewskich malarze tego ośrodka tworzyli dzieła czerpiące tematy z wielkich eposów indyjskich Ramajany i Mahabharaty opisujących dzieje bóstw i innych mocy działających w świecie. Batuan i Ubud, leżące w środkowej Bali, stają się centrum nowoczesnej sztuki balijskiej pod koniec lat 20. XX wieku, co związane było z dostępem do nowych materiałów i technik, a tym samym nowych środków przekazu opisujących artystyczną wizję świata bóstw i człowieka, w charakterystycznych czarno–białych barwach. Niebagatelną rolę odegrało tu nagłe zainteresowanie sztuką balijską, co było rezultatem napływu zachodnich artystów i turystów. W tym czasie znanym ośrodkiem stała się również nabrzeżna wioska Sanur. W latach 70. XX wieku pojawił się nowy kierunek w sąsiadującej z Ubud wiosce Penestanan, określany stylem „młodych artystów”, a ostatnio na terenie Keliki (peryferiach Ubud) nowy nurt określany nazwą wioski.

Na wystawie rzeźbę reprezentuje zespół 28 obiektów. Są to przeważnie niewysokie stylizowane figurki antropomorficzne i zoomorficzne wykonane przeważnie z drewna sandałowego, datowane na lata 30. i 40. XX wieku. Stylem nawiązują one wyraźnie do europejskiej sztuki art deco. Niewątpliwie ozdobą kolekcji Krzysztofa Musiała jest okazała brama świątynna, niezwykle ekspresyjny przykład tradycyjnej ornamentyki rzeźby balijskiej, której pochodzenia nie udało się do tej pory ustalić.

Tkaniny dla bogów i ludzi (jak je określiła Maria Wrońska–Friend we wstępie do katalogu wcześniejszej wystawy) stanowią przykład fascynacji kolekcjonera tą dziedziną sztuki. Są to z reguły tkaniny odgrywające istotną rolę w rytuałach obrzędowości dorocznej, które posiadając sakralny wymiar, pośredniczą między światem ludzi a królestwem bóstw i duchów, znajdują również zastosowanie w obrzędach rodzinnych. Wiele tkanin posiadało również świecki charakter i stanowiły one wyznacznik statusu społecznego. Na wystawie pokażemy ponad 60 tkanin bawełnianych i jedwabnych wykonanych techniką ikatu podwójnego lub wątkowego oraz batiku, z zastosowaniem barwników naturalnych (te starsze) i barwników syntetycznych (tkaniny współczesne). Pochodzą one z północnej i zachodniej Bali oraz z chińskich warsztatów północnej Jawy. Przykładem tkanin o charakterze obrzędowym są na Bali: importowane z Indii jedwabne tkaniny patola, balijskie tkaniny bawełniane geringsing (tkane tylko w wiosce Tenganan we wschodniej Bali), posiadające magiczną moc uzdrawiającą, kamben cepuk, (o charakterystycznej czerwonej barwie, wytwarzane w kilku miejscach na Bali) oddalające złe moce, a współcześnie używane do ofiar składanych bogom. Bebali, dekorowane poprzecznymi pasami i poleng, w czarno–białą kratę zaliczają się również do tkanin o charakterze sakralnym. Ta ostatnia używana jako strój kamiennych figur strażników świątyń lub monumentalnych przedstawień demonów, jako chorągiew świątynna i do nakrycia ołtarza, jest także strojem ceremonialnym związanym z obrzędami pogrzebowymi. Do tkanin o przeznaczeniu świeckim, służącym jako strój odświętny warstw uprzywilejowanych (dwory książęce, arystokracja i szlachta) należały: jedwabny endek, songket (broszowany nicią złotą i srebrną) i prada (których powierzchnię ozdabiano płatkami złota lub pokrywano złotym pyłem). Współczesne tkaniny odświętne, głównie przez zmianę surowców i barwników, są używane jako strój ceremonialny przez mieszkańców Bali, niezależnie od ich statusu społecznego.

Wystawa czynna od 21 maja do 23 sierpnia 2015 r.

Jolanta Piwońska

Wernisaż wystawy odbył się 21 maja 2015 r. o godz. 17.00. Wystawie towarzyszy kolorowy katalog tkanin balijskich, którego promocja odbyła się po wernisażu. Promocję poprowadzili: Pani dr Maria Wrońska – Friend z James Cook University w Cairns (Australia) i Pan Krzysztof Musiał – kolekcjoner i pasjonat tkaniny balijskiej.

Wystawa objęta Honorowym Patronatem J.E. Petera F. Gotha, Ambasadora Republiki Indonezji w Polsce.

Zdjęcia obiektów: Fot. Filip Klin