Centralne Muzeum Włókiennictwa

Dział Historii Włókiennictwa

Zajmuje się dokumentowaniem historii rozwoju rzemiosła i przemysłu włókienniczego na ziemiach polskich, ze szczególnym uwzględnieniem Łódzkiego Okręgu Przemysłowego. Ten dość szeroki zakres tematyczny i chronologiczny powoduje znaczne zróżnicowanie zbiorów, liczących łącznie około 2.350 eksponatów. Przeważają wśród nich archiwalia – kontrakty osiedleńcze i protokoły deklaracyjne imigrantów, księgi wypłat, książeczki czeladnicze i obrachunkowe robotników, przepisy porządku wewnętrznego, świadectwa pracy, legitymacje pracownicze, świadectwa i dyplomy cechowe, dyplomy przyznawane za współzawodnictwo pracy, księgi protokołów zebrań akcjonariuszy, statuty i sprawozdania zarządów spółek akcyjnych, cenniki wyrobów włókienniczych, świadectwa racjonalizatorskie oraz dyplomy i listy gratulacyjne. Na wyróżnienie zasługuje zespół planów i projektów architektonicznych budynków fabrycznych, willi fabrykanckich oraz domów mieszkalnych dla robotników, liczący 181 pozycji, z których najstarsze pochodzą z lat 80. XIX w., w tym unikalny projekt budowy wschodniego skrzydła Białej Fabryki z 1886 r., oraz liczący 26 obiektów zespół planów dawnej fabryki Jeneralnej Kompanii Przemysłu Przędzalniczego Allart Rousseau Sp. Akc., obejmujący lata 1880-1949.

Szczególnie cenny zespół stanowi tematyczna kolekcja historycznych papierów wartościowych emitowanych przez spółki włókiennicze oraz współpracujące z nimi instytucje finansowe i ubezpieczeniowe, obejmująca około 400 akcji, obligacji, listów zastawnych, weksli i polis ubezpieczeniowych, w tym dwie niezwykle rzadkie akcje Kompanii Manufaktur Wełnianych z 1768 r. oraz pierwszą akcję Towarzystwa Akcyjnego Fabryk Bawełny K. Scheiblera z 1880 r., o wyjątkowo wysokim nominale 25.000 rb., wydrukowaną na prawdziwym pergaminie w warszawskiej Litografierni Maksymiliana Fajansa.

Na uwagę zasługuje też kolekcja druków reklamowych, pochodzących głównie z przełomu XIX i XX w., na którą składa się 192 litografii z panoramami zakładów, ozdobionych winietami rachunków, papierów firmowych, etykiet i banderoli na wyroby włókiennicze. Uzupełnieniem archiwaliów jest zbiór ikonograficzny liczący 19 albumów fotograficznych, m.in. z zakładów Scheiblera i Grohmana, Kruschego i Endera, F. Eisenbrauna a także współczesnych z ZPB „Alba”, ŁZPB „Uniontex”, ZPD „Bistona”, ZPW „Textilpol”, PZPB „Pamotex”, oraz szczególnie cenny album „Wystawa sztuk pięknych na dochód Wielkiej Kwesty Ogólnokrajowej „Ratujcie Dzieci” z 1916 r., z fotografiami autorstwa inż. Michała Daszewskiego. Ponadto w zbiorach znajduje się 455 fotografii i pocztówek, tematycznie związanych z przemysłem włókienniczym i jego pracownikami, w tym, podarowana przez p. Jerzego Grohmana, kolekcja 114 fotografii z dawnych zakładów K. Scheiblera i L. Grohmana. Ciekawostkę stanowią pamiątki po prezydencie Łodzi Franciszku Traegerze (1805-1871), ze szczególnie cennymi fotografiami rodzinnymi.

Ponadto w zbiorach działu znajduje się kolekcja numizmatyczna złożona z 122 medali z krajowych i zagranicznych wystaw przemysłowych, emitowanych przez zakłady włókiennicze, centrale handlowe, organizacje związkowe i cechy, pochodzących z lat 1846-2005, uzupełniona przez 7 plakiet oraz 70 odznak cechowych, branżowych włókienniczych i zakładowych przyznawanych zasłużonym członkom, bądź długoletnim pracownikom.

Znacząca jest też kolekcja weksylologiczna, na którą składa się zespół 162 sztandarów cechowych, zakładowych, organizacji związkowych, społecznych i politycznych, pochodzących z lat 1846-1985, uzupełniony przez 15 proporców przyznawanych za współzawodnictwo pracy, 2 transparenty i 15 haftowanych szarf sztandarowych. Ponadto w zbiorach działu występują różnorodne akcesoria używane w zakładach włókienniczych – szyldy fabryczne, stemple do oznaczania tkanin, pieczątki, żelazka, latarnia na świeczkę, dzwon fabryczny, zegar do obijania kart pracowniczych, a także elementy wyposażenia biura – stara maszyna do pisania, zabytkowy telefon oraz maszynki liczące, tzw. sumatory, z napędem ręcznym.

Oddzielny zespół stanowią zabytki związane z kulturą robotniczą Łodzi. Są to meble, elementy wyposażenia mieszkania i przedmioty codziennego użytku, pochodzące głównie z okresu międzywojennego. Dział posiada także meble z pałacyków przemysłowców, w tym wyposażenie gabinetu fabrykanta – pochodzące z dawnych zakładów Karola Steinerta.

Badania prowadzone przez dział skupiają się na dziejach przemysłu w Łódzkim Okręgu Przemysłowym, architekturze łódzkich fabryk włókienniczych oraz gromadzeniu informacji o rodzinach łódzkich przemysłowców.

st. kustosz Piotr Jaworski
Dział Historii Włókiennictwa

Fot. L. Andrzejewski

Artykuł opublikowany w 2010 r.