Centralne Muzeum Włókiennictwa

Dział Tkaniny Artystycznej

Początki gromadzenia zbiorów w Dziale Tkaniny Artystycznej sięgają 1952 r. Obecnie zespół liczy 3.700 pozycji inwentarzowych w trzech wyodrębnionych kolekcjach: tkanin zabytkowych, tkanin współczesnych i dokumentacji.

Kolekcja tkanin zabytkowych obejmuje tekstylia od V w. do połowy XX stulecia, obrazuje bogactwo konwencji stylistycznych, rozmaitość typów i technik charakterystycznych dla tkactwa zachodnioeuropejskiego, polskiego i orientalnego. Do najstarszych eksponatów należą pojedyncze fragmenty tkanin koptyjskich. Interesujący zespół stanowią tapiserie, m.in. z Brukseli, Delft, Audenarde, Aubusson, Beauvais (XVI-XIX w.). Największy zbiór, liczący ponad 1.000 egzemplarzy, tworzą zachodnioeuropejskie jedwabne tkaniny wzorzyste – odzieżowe i dekoracyjne: włoskie, francuskie, angielskie, niemieckie oraz rosyjskie (XV-XIX w.), uzupełnione przykładami wyrobów koronkarskich (od XVII-w. point de Venise po XX-w. irlandzkie) i pasmanteryjnych (borty, taśmy, galony z XVII-XX w.).

W kolekcji orientaliów, zawierającej jedwabne, wzorzyście tkane, haftowane, drukowane i malowane tekstylia azjatyckie (adamaszki, brokaty, suzani, fukusy, batiki, ikaty), najobfitsza grupa (ponad 200) ilustruje kobiernictwo Wschodu. Składają się nań dywany wiązane, modlitewniki, kilimy, sumaki, tkaniny werni, zili i cicim oraz rozmaitego przeznaczenia akcesoria (torby, pokrowce, pasy), pochodzące przede wszystkim z wieków XIX i XX, z terenów Kaukazu, Persji, Turcji, Azji Centralnej, a pojedyncze z Indii, Chin, Bliskiego Wschodu. Ciekawy zespół szali kaszmirskich uzupełniają ich wschodnie i europejskie naśladownictwa.

Wśród tkanin polskich największy zespół tworzy zbiór kilimów, z najwcześniejszymi z XVIII i XIX w. (podolskie, kijowskie, małopolskie), najobszerniej reprezentowanymi z XX w., zwłaszcza z okresu 20-lecia międzywojennego – czasu „szału” kilimowej mody. Wykonywane według projektów uznanych artystów (m.in.: Bogdana Tretera, Władysława Skoczylasa, Kazimierza Brzozowskiego, Edwarda Trojanowskiego, Karoliny Bułhakowej, Eleonory Plutyńskiej, Zofii Kodis-Freyer, Wandy Kosseckiej, Jana Malika) oraz w zawodowych pracowniach rzemieślniczych (m.in.: Gliniany, Okno, Kosów, Lwów, Kraków, Warszawa, Zakopane, Łódź) ilustrują upodobania do wzorów tradycyjnych, inspirowanych tkaniną dawną, jak i wówczas modnych – w duchu secesji czy art déco. Ważne kolekcje tworzą zespoły jedwabnych tkanin konfekcjonowanych: pasów kontuszowych krajowych i importowanych (XVIII-XIX w.), a także makat buczackich (k. XIX w.-1939 r.). Dość licznie reprezentowane są hafty polskie, występujące głównie w szatach i tkaninach liturgicznych (XV-XIX w.). Najmłodsze z tkanin zostały zebrane w zespole bielizny stołowej i pościelowej (XVIII-XX w.), w kolekcji dekoracyjnych i okazjonalnych żakardów (kopie słynnych obrazów, portrety znanych postaci z XIX i XX w.) oraz w zbiorze blisko 90 tkanin-rekonstrukcji, wykonywanych w latach 60.-80. XX w. przez łódzką spółdzielnię „Rękodzieło Artystyczne”, służących przez cztery dziesięciolecia do wyposażania wnętrz zabytkowych, rządowych, publicznych.

Kolekcja tkanin współczesnych jest największą, reprezentatywną ilustracją najnowszej historii polskiej tkaniny artystycznej po 1945 r. Obejmuje dzieła blisko 400 twórców, powstające we wszystkich ośrodkach kultywujących sztukę włókna w Polsce (Warszawa, Kraków, Łódź, Wybrzeże, Poznań, Wrocław). Ponad 1.000 prac to eksperymentatorskie realizacje: nowe gobeliny i kilimy, tkaniny reliefowe, rzeźby tkackie, instalacje. Wśród nich dzieła nagradzane na światowych wystawach i konkursach w Wenecji, Lozannie, São Paulo, Kioto oraz na organizowanym przez Centralne Muzeum Włókiennictwa Międzynarodowym Triennale Tkaniny. Obrazują dokonania czterech pokoleń najwybitniejszych artystów polskich, począwszy od kreatorów „polskiej szkoły tkaniny”. Reprezentowane są pracami m.in.: Magdaleny Abakanowicz, Anny Bednarczuk, Emilii Bohdziewicz, Marii Chojnackiej, Barbary Falkowskiej, Kazimiery Frymark-Błaszczyk, Włodzimierza Cygana, Heleny i Stefana Gałkowskich, Marty Gąsienicy-Szostak, Ady Kierzkowskiej, Lilli Kulki, Barbary Levittoux-Świderskiej, Marii Łaszkiewicz, Józefa Łukomskiego, Jolanty Owidzkiej, Urszuli Plewki-Schmidt, Stefana Popławskiego, Andrzeja Rajcha, Jolanty Rudzkiej-Habisiak, Wojciecha Sadleya, Antoniego Starczewskiego, Bolesława Tomaszkiewicza. Kolekcja tkanin współczesnych zawiera również charakterystyczne dla lat 40.-60. XX w. tkaniny dekoracyjne, wielkoformatowe i kameralne: żakardowe, nicielnicowe, podwójne, sumaki i hafty (m.in.: Marii Bujakowej, Alicji Francman, Eleonory Plutyńskiej, Wandy Szczepanowskiej, Janiny Stankiewicz, Anny Śledziewskiej), tkaniny malowane i drukowane (m.in.: Mai Berezowskiej, Anny Fiszer, Stefanii i Andrzeja Milwiczów, Hanny Milewskiej, Heleny Rogalskiej, Anny Wójcik, Marii Zielińskiej), dywany autorskie i pierwowzory przemysłowe (m.in.: Danuty Eymont-Szarras, Krystyny Szczepanowskiej-Miklaszewskiej, Haliny Ładanowskiej). Najobszerniejszy zespół stanowią realizacje z warsztatów Spółdzielni Artystów „Ład” (1926-1996) w Warszawie (Lucjana Kintopfa, Julii Grodeckiej, Zofii Czasznickiej, Heleny Bukowskiej, Karoliny Bułhakowej, Hanny Kiedrzyńskiej-Berbeckiej, Wandy Manteuffel, Zofii Matuszczyk-Cygańskiej, Jadwigi Zaniewickiej, Wandy Żółtowskiej). Kolekcję dopełnia zespół malarstwa na jedwabiu – wyraz poszukiwań twórczych z lat 90. XX w. oraz zbiór miniatur tkackich, gromadzonych od 1983 r.

Pendant dla polskiej sztuki włókna stanowi ciągle się powiększająca kolekcja tkanin unikatowych twórców zagranicznych, obejmująca przeszło 150 prac ponad 120 artystów, będąca rezultatem kontaktów międzynarodowych i organizowanego przez muzeum triennale.

Kolekcja materiałów dokumentacyjnych, gromadzona od 1971 r., zawiera kilka tysięcy projektów i kartonów, próbek materiałowych i warsztatowych oraz dokumentację źródłową, odnoszącą się zwłaszcza do polskich XX-w. ośrodków tkackich i artystów sztuki włókna. Do największych zespołów należą: archiwum autorskie Lucjana Kintopfa i Haliny Karpińskiej-Kintopf. W kolekcji znajdują się również projekty m.in.: Józefa Mehoffera, Leona Wyczółkowskiego, Marii Jaremy, Janiny Kraupe-Świderskiej, Janiny Tworek-Pierzgalskiej, Leny Kowalewicz-Wegner, Adeli Szwaji. Dużą część zbiorów tworzą projekty i próbki tkanin z Państwowej Szkoły Przemysłu Artystycznego w Krakowie, wzory i rysunki wyrobów kilimkarskich z pracowni małopolskich (Gliniany, Kraków) oraz z Państwowej Szkoły Przemysłowej Żeńskiej w Łodzi. Ciekawy zespół stanowi malowana dokumentacja pasów kontuszowych autorstwa Karola Wawrosza z 1895 r.

Eksponaty były prezentowane na przeszło 160 wystawach krajowych oraz na 70 wystawach zagranicznych, przygotowanych przez dział.

st. kustosz Małgorzata Wróblewska Markiewicz
Kierownik Działu Tkaniny Artystycznej

Fot. L. Andrzejewski

Artykuł opublikowany w 2010 r.