Centralne Muzeum Włókiennictwa

Dział Tkaniny Przemysłowej

Dział posiada największą wśród polskich muzeów i jedną z największych na świecie kolekcję tkanin przemysłowych (ok. 150.000 obiektów zinwentaryzowanych jako 4.523 pozycje inwentarzowe).

Zasadniczą i najważniejszą jej część stanowią katalogi fabryczne i handlowe wszystkich znaczących zakładów włókienniczych okręgu łódzkiego (m.in. Geyera, Poznańskiego, Scheiblera i Grohmana) oraz innych ośrodków polskich (m.in. Bielska-Białej, Głuszycy, Kalisza, Żyrardowa). W mniejszym zakresie reprezentowane są próbniki pochodzące z zachodnioeuropejskich centrów tekstylnych (m.in. Austrii, Niemiec, Francji, Włoch). Do szczególnie ważnych i cennych należą zespoły dokumentujące produkcję i zmiany zachodzące w zakresie techniki, technologii i wzornictwa tkanin na przestrzeni kilkunastu, a niekiedy nawet kilkudziesięciu lat (najstarsze wzorniki z Głuszycy pochodzą z lat 30. XIX w. i są kontynuowane aż do lat 20. XX w.).

Drugą po katalogach znaczącą grupę eksponatów stanowią tkaniny metrażowe oraz tzw. wyroby gotowe, spośród których na uwagę zasługuje unikatowy zespół jedwabnych szali i chustek z Centralnej Doświadczalnej Stacji Jedwabniczej w Milanówku, pluszowe i żakardowe nakrycia na stoły i łóżka (m.in. Finstera, Fiala, Sachsa, Heinego) oraz bielizna stołowa i pościelowa (m.in. Buhlego, Schlössera, Widzewskiej Manufaktury, Zakładów Żyrardowskich).

Unikalną grupę tworzą kolekcje autorskie wybitnych artystów, wieloletnich projektantów tkanin, m.in.: Cecylii Siółkowskiej-Królikowskiej zawierająca fragmenty firanek i koronek oraz Krystyny Nadratowskiej-Górskiej obejmująca ręczniki i tkaniny kąpielowe.

Obok dawnych, gromadzone są także tekstylia współczesne pozyskiwane od aktualnie działających polskich i zagranicznych firm włókienniczych oraz przejmowane po likwidowanych zakładach tekstylnych. Ilustrują najnowsze technologie i trendy w zdobnictwie tkanin i dzianin i stanowią ważny materiał do historii wzornictwa odzieżowego.

Od ponad 20 lat dział współpracuje z Akademią Sztuk Pięknych w Łodzi, dawną Państwową Wyższą Szkołą Sztuk Plastycznych. Efektem tych działań jest imponujący zbiór tkanin drukowanych, nicielnicowych i żakardowych projektowanych przez studentów (począwszy od lat 50. XX w.) w pracowniach profesorów: Lucjana Kintopfa, Leszka Kunki, Hanny Orzechowskiej, Janiny Tworek-Pierzgalskiej, Teresy Tyszkiewicz, Bolesława Tomaszkiewicza.

W poddziale Dokumentacja gromadzone są materiały archiwalne dokumentacyjno-artystyczne – zakładowe księgi wzorów, szkice, projekty, kartony i rysunki techniczne tkanin, a także fotografie (ok. 1.100 obiektów zinwentaryzowanych jako 488 pozycji inwentarzowych). Na uwagę zasługują międzywojenne projekty żakardowych kap i nakryć na stoły wykonane w łódzkich pracowniach „deseni tkackich”: Grzywny, Brauna, Szerszeńskiego oraz żakardowych serwetek i obrusów z Zakładów Żyrardowskich (bardzo liczny, jedyny zachowany w Polsce zespół projektów i „kalek” z lat 10.- 50. XX w.). Za szczególnie ważne uznawane są kolekcje autorskie Tadeusza Sprusiaka i Leny Kowalewicz-Wegner zawierające projekty odzieżowych tkanin drukowanych, Haliny Ładanowskiej oraz Haliny i Romana Korbików obejmujące projekty dywanów przeznaczonych dla siedzib najwyższych urzędów państwowych, wreszcie prawdziwe cymelia – projekty Władysława Strzemińskiego i Stefana Wegnera.

W ostatnich latach, w związku z upadłością większości zakładów włókienniczych (m.in. „Eskimo”, „Uniontex”, „Pierwsza”), przejęto zespoły zakładowych ksiąg wzorów, ukazujące zmiany zachodzące we wzornictwie tkanin w ostatnich dziesięcioleciach XX w. Ze zlikwidowanej Katedry Dziewiarstwa łódzkiej Akademii Sztuk Pięknych pozyskano unikatową kolekcję obejmującą projekty dzianin odzieżowych, wykonane przez studentów w pracowni prowadzonej przez profesorów: Kazimierę Frymark-Błaszczyk i Małgorzatę Wyszogrodzką. Wielu autorów tych prac w swojej późniejszej karierze zawodowej osiągało wielkie sukcesy, realizując się jako projektanci przemysłowi, „artyści unikatu” lub wykładowcy akademiccy, a przechowywane w dziale obiekty to nie tylko ich pierwsze prace artystyczne, ale także jedyny ślad nieistniejącej już Katedry.

kustosz Lidia Maćkowiak-Kotkowska
Kierownik Działu Tkaniny Przemysłowej

Fot. L. Andrzejewski i K. Łebek

Artykuł opublikowany w 2010 r.